Tekst Heleen Grimmius
Foto Inge van Mill
Van overvolle opvanglocaties tot langer wordende wachtlijsten: al maanden beheerst de vluchtelingenstroom het nieuws. Alle partijen in de vreemdelingenketen zoeken naar creatieve oplossingen om de instroom bij te kunnen houden. Maar hoe verloopt nou zo’n asielprocedure en welke maatregelen zijn er al genomen om het proces te stroomlijnen? VreemdelingenVisie zet de feiten op een rij.
Stap 1: Aankomst in Nederland
Een asielzoeker die in Nederland asiel wil aanvragen, moet zich eerst melden in Ter Apel. Daar zijn IND, COA en de politie, Afdeling Vreemdelingenpolitie Identificatie en Mensenhandel (AVIM), vertegenwoordigd. Normaal gesproken vindt in ter Apel de identificatie en het aanmeldgehoor plaats, maar vanwege de grote drukte gebeurt dit nu ook op andere locaties. In Ter Apel hoort de asielzoeker op welke locatie de identificatie en het aanmeldgehoor plaats gaan vinden.
Brief
In een brief aan alle asielzoekers vertelt staatssecretaris Dijkhoff (Veiligheid en Justitie) wat asielzoekers momenteel kunnen verwachten: slapen in sporthallen of tenten, lange wachttijden voor asielaanvragen en voorlopig geen uitzicht op hereniging met gezinsleden. De brief wordt bij aankomst aan alle asielzoekers overhandigd.
Stap 2: Identificatie
De AVIM stelt aan de hand van documenten en gegevens zoals vingerafdrukken de identiteit van de asielzoeker vast. Ook ondertekent de asielzoeker bij de AVIM de asielaanvraag. Naast Ter Apel gebeurt dit nu ook in Veenhuizen, Budel, Didam, Leusden, Amsterdam en Rotterdam.
Stap 3: Aanmeldgehoor
De IND neemt een aanmeldgehoor af. In het aanmeldgehoor stelt de IND vragen over identiteit, herkomst en – met het oog op de Dublin Verordening – eventueel verblijf in andere landen. In dit gehoor worden geen vragen gesteld over de reden dat iemand naar Nederland is gevlucht.
Stap 4: Opvang – Rust- en voorbereidingstijd
Na registratie en identificatie, wordt een asielzoeker overgebracht naar een opvanglocatie van het COA in de buurt van het aanmeldcentrum waar de asielprocedure behandeld wordt. In de opvanglocatie zorgt het COA voor basisvoorzieningen als onderdak, kook- en wasgelegenheden. Ook is er gelegenheid voor medisch advies, voorlichting door Vluchtelingenwerk Nederland en voorbereiding door een advocaat. Het recht op opvang bestaat vanaf het moment dat de asielzoeker asiel aanvraagt, totdat een verblijfsvergunning wordt afgegeven of de aanvraag wordt afgewezen.
Extra COA-locaties
Omdat de reguliere capaciteit vol is, heeft het COA op diverse plaatsen in
Nederland noodlocaties in gebruik genomen. Het gaat om hallen en paviljoens voor
de duur van zes tot twaalf maanden met een opvangcapaciteit tussen de 300 en
ongeveer 600 bewoners. Noodopvanglocaties worden in goede samenwerking met
gemeenten en in hoog tempo gerealiseerd. In Nijmegen (Heumensoord) staat
inmiddels een noodopvanglocatie waar stapsgewijs 3000 asielzoekers opgevangen
kunnen worden.
De overheid heeft in september een beroep op gemeenten gedaan voor direct
realiseerbare en kortdurende crisisopvang. Deze opvang is in principe bedoeld
voor 72 uur. Daarna kunnen de asielzoekers doorstromen naar andere opvangvormen
van het COA. Gemeenten wordt wel gevraagd om de crisisopvang langer open te
houden, indien mogelijk.
Bij het COA zijn elke dag veel mensen druk doende om locaties te verwerven.
Noodopvang (zoals de IJsselhallen in Zwolle), tijdelijke locaties (bijvoorbeeld
recreatiepark Pagedal in Stadskanaal) en de ‘reguliere’ (duurzame) locaties
(ondermeer Heerhugowaard, Gouda en de Doggershoek in Den Helder).
Bezetting centrale opvang 2013 - 2015
| Jaar | Aantal |
|---|---|
| 2013 | 15.394 |
| 2014 | 24.929 |
| 2015 | 39.940 |
Aantallen tot en met 19 oktober 2015
Stap 5: De asielprocedure
Na een rust- en voorbereidingstermijn start de 8-daagse Algemene Asielprocedure. De IND houdt daarin twee gehoren met de asielzoeker. In het zogenaamde ‘eerste gehoor’ worden de identiteit, nationaliteit en reisroute naar Nederland van de asielzoeker vastgesteld. In het ‘nader gehoor’ vertelt de asielzoeker aan een medewerker van de IND waarom hij gevlucht is. De IND-medewerker stelt hierna vragen over dit relaas.
Extra IND-locaties
Om de druk op de aanmeldcentra in Ter Apel, Zevenaar en Den Bosch te verminderen, heeft de IND tijdelijk extra locaties geopend op terreinen van het COA in Veenhuizen, Doetinchem en Budel. Hier vinden onderdelen van de asielprocedure plaats, zoals het afnemen van het aanmeldgehoor of gehoren binnen de Algemene Asielprocedure. Ook in Amsterdam worden op dit moment aanmeldgehoren gehouden. De IND gaat daarnaast ook in de weekenden zaken in de 8-daagse Algemene Asielprocedure behandelen. Hiermee kunnen meer asielzoekers eerder een beslissing op hun aanvraag krijgen. In de tussentijd geven medewerkers op COA-locaties voorlichting aan asielzoekers over de wachttijd.
Waar komen asielzoekers vandaan?
Dit jaar alleen al ontving de IND in totaal bijna 35.000 asielaanvragen. Dat is meer dan in de afgelopen jaren gebruikelijk was; (2014: 29.891 en 2013: 16.724). De hoge instroom wordt vooral veroorzaakt door Syrische en Eritrese asielzoekers. Ook het aantal aanvragen van alleenstaande minderjarige vreemdelingen is gestegen.
Asielaanvragen per nationaliteit
| Nationaliteit | Aandeel |
|---|---|
| Syriërs | 61% |
| Eritreeërs | 11% |
| Staatloos/onbekend | 10% |
| Irakezen | 5% |
| Afghanen | 2% |
| Overige nationaliteiten | 11% |
Stap 6: Beslissing op de asielaanvraag
Op basis van het verhaal van de asielzoeker en de feiten die hierover bekend zijn, neemt de IND een beslissing op de asielaanvraag. Hierbij wordt rekening gehouden met allerlei aspecten in het verhaal van de asielzoeker, zoals:
- waarom is de asielzoeker gevlucht;
- is het verhaal geloofwaardig;
- hoe is de veiligheid in het land van herkomst
De wachttijd vanaf het indienen van de asielaanvraag tot aan de beslissing duurt momenteel bijna een half jaar. Hoewel de IND extra capaciteit inzet, is de verwachting dat de wachttijd de komende periode op zal lopen. De wachttijd betreft met name de periode tussen de aanmelding en het eerste gehoor (stap 5). Zodra het eerste gehoor plaatsvindt, wordt in veel gevallen binnen 8 dagen een beslissing op de asielaanvraag genomen. Als bijvoorbeeld meer onderzoek nodig is, kan de asielzoeker worden doorgezonden naar de Verlengde Asielprocedure.
Om het Nederlandse publiek te informeren publiceert het ministerie van Veiligheid en Justitie nieuwsberichten, documenten en vragen en antwoorden op Rijksoverheid.nl.
Stap 7: Gevolgen van de beslissing
Bij een positieve beslissing krijgt de asielzoeker een tijdelijke vergunning voor 5 jaar. Vanaf dat moment krijgt hij rechten en plichten, onder meer op het gebied van huisvesting en inburgering. Bij een negatieve beslissing moet de asielzoeker Nederland verlaten, hij kan hierin worden begeleid door de Dienst Terugkeer & Vertrek (DT&V).
Doorstroom in de opvanglocaties
Door de hoge asielinstroom bevinden zich in de opvanglocaties momenteel 14.000 asielzoekers die al een verblijfsvergunning hebben. Om deze plekken weer vrij te maken voor nieuwe asielzoekers, is het COA in samenwerking met de VNG gestart met het gemeentelijk zelfzorgarrangement (GZZA). Dat houdt in dat gemeenten wordt verzocht om onderdak beschikbaar te (laten) stellen voor vergunninghouders. Het gaat om tijdelijke huisvesting totdat de vergunninghouder zich definitief kan gaan vestigen in die gemeente.
Premier Mark Rutte kondigde op 9 oktober 2015, na een overleg met gemeenten en provincies, een pakket noodmaatregelen aan. Tienduizend vergunninghouders worden het komende half jaar vanuit azc's verplaatst naar alternatieve huisvesting in gemeenten. In elke provincie komt een grote noodopvang voor nieuwkomers en het sociale woningbestand wordt fors uitgebreid met 'semipermanente' woningen.
Ook andere maatregelen zorgen voor doorstroming. Als terugkeer van een vreemdeling mogelijk is probeert de DT&V dit versneld te realiseren. Hierdoor komen opvangplaatsen vrij. De DT&V werkt hierbij nauw samen met ketenpartners als IND en IOM. Daarnaast ondersteunen medewerkers van de DT&V de ketenpartners zoveel mogelijk waar nodig.
