Wat betekent ‘zelfstandig vertrek zonder toezicht?’

In de Rapportage Vreemdelingenketen wordt onderscheid gemaakt tussen aantoonbaar en niet-aantoonbaar vertrek. Aantoonbaar vertrek bestaat weer uit twee categorieën. Er is een categorie voor vreemdelingen die zelfstandig vertrekken onder toezicht, veelal met hulp van de Internationale Organisatie voor Migratie. De andere categorie is voor vreemdelingen die het land gedwongen verlaten, bijvoorbeeld vanuit een penitentiaire inrichting of detentiecentrum, zo nodig onder begeleiding van de Koninklijke Marechaussee. In beide gevallen heeft de overheid, in de vorm van een van de organisaties in de migratieketen, kunnen vaststellen en registreren dat ze daadwerkelijk Nederland hebben verlaten. Dit is het geval bij ca. 40 procent van de vertrokken vreemdelingen. In vergelijking met andere landen in Europa doet Nederland het daarmee goed.

Uit zicht van de overheid

Het merendeel van de vreemdelingen die het land moet verlaten, vertrekt dus niet-aantoonbaar. Waar dit vroeger bekend stond als ‘met onbekende bestemming vertrokken’ (MOB), komen zij tegenwoordig in de statistieken onder de noemer ‘zelfstandig vertrek zonder toezicht’. De uitleg is hetzelfde gebleven: de vreemdeling is niet meer op het laatst bekende adres, maar het is niet bekend waar deze mensen naartoe zijn gegaan. Het kan bijvoorbeeld gaan om vreemdelingen die de asielprocedure hebben doorlopen en niet willen meewerken aan vertrek, maar uiteindelijk het recht op opvangvoorzieningen verliezen en op straat worden gezet met de aanzegging Nederland te verlaten. Voor een ander deel zijn dit vreemdelingen die zelf besluiten de opvanglocatie te verlaten. Bij een adrescontrole blijken zij dan niet meer aanwezig te zijn. Vanaf dat moment zijn zij uit zicht van de overheid. Het is onduidelijk in hoeverre zij kiezen voor een bestaan in de illegaliteit, doorreizen naar een ander land of terugkeren naar het herkomstland.

Illegalenschatting

In het rapport ‘Terechte zorg, verkeerd aanknopingspunt’ uit april 2020 verkent oud-minister Donner in hoeverre het VN Vluchtelingenverdrag uit 1951 toe is aan modernisering. Het onderzoek staat ook stil bij het fenomeen van zelfstandig vertrek zonder toezicht. De conclusie is dat waarschijnlijk een belangrijk deel van de vreemdelingen die zelfstandig vertrekken zonder toezicht, vroeg of laat Nederland toch verlaat: er zijn geen aanwijzingen dat het aantal illegalen elk jaar zienderogen toeneemt.

Recent onderzoek, uitgevoerd door de Universiteit Utrecht in opdracht van het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum (WODC), bevestigt dit. Het aantal mensen dat onrechtmatig in Nederland verblijft, lijkt juist sterk gedaald: van bijna 212.000 in 2002 tot naar schatting tussen de 23.000 en 58.000 vreemdelingen in 2017-2018. Door aanscherpingen in het vreemdelingenbeleid is het steeds moeilijker geworden voor illegale vreemdelingen om een bestaan op te bouwen in Nederland. Hoewel het niet is aan te tonen, kiezen vreemdelingen die met onbekende bestemming verdwijnen, waarschijnlijk in de meeste gevallen toch voor vertrek uit Nederland.