‘Als we iets bijdragen, vind ik het de moeite’

Seksuele uitbuiting is misschien wel de bekendste vorm van mensenhandel. Maar er zijn tal van verschijningsvormen. Kenmerkend voor mensenhandel is de uitbuiting van mensen. Ze worden gedwongen dingen te doen waar anderen voordeel uit halen. Arbeidsuitbuiting, criminele uitbuiting en orgaanhandel vallen er allemaal onder. Vaak genoeg is het niet bekend dat er sprake kan zijn van mensenhandel. Zo kunnen straatkrantverkopers gedwongen worden om hun werk te doen. ‘Er komen steeds nieuwe vormen bij’, zegt Inge. ‘Dat maakt het ook zo moeilijk om signalen op te vangen. 'Maar dat is wel wat wij doen. Wij steken onze voelsprieten uit en zetten onze kennis en ervaring in om mensenhandel te signaleren.’

Signalen herkennen

Extra lastig is dat slachtoffers van mensenhandel zichzelf soms niet als slachtoffer zien’, vervolgt Inge. ‘Ze werken 18 uur per dag en krijgen onderbetaald. Maar voor migranten is dat soms toch meer dan ze kregen in het land waar ze vandaan komen. In deze gevallen is het nog belangrijker dat signalen van buitenaf worden herkend. Want mensenhandel is een ernstig misdrijf dat moet worden aangepakt. We laten de mogelijke slachtoffers weten dat dit een strafbaar feit is in Nederland en dat ze daarvan aangifte kunnen doen. Met hun toestemming deelt de IND de signalen dan met de KMar, AVIM of, alleen bij arbeidsuitbuiting, de NLA (Koninklijke Marechaussee/Afdeling Vreemdelingenpolitie, Identificatie en Mensenhandel/Nederlandse Arbeidsinspectie -red.).’

Slachtoffers beschermen

De Verblijfsregeling Mensenhandel beschermt mensen zonder verblijfsrecht die aangifte doen. Mogelijke slachtoffers van mensenhandel krijgen drie maanden bedenktijd om aangifte te doen en krijgen van de IND dan uitstel van vertrek. Doen ze vervolgens aangifte? Dan verleent de IND een zogenaamde B8-vergunning. Dit is een tijdelijke verblijfsvergunning zolang het strafrechtelijk onderzoek loopt. Wordt tot vervolging overgegaan, dan krijgen slachtoffers een verblijfsvergunning voor voortgezet verblijf: de B9-vergunning. Overigens kunnen slachtoffers deze ook krijgen in bijzondere omstandigheden of als het onderzoek lang loopt. Inge: ‘Maar het gebeurt zeker ook dat een verdachte niet veroordeeld wordt of het strafrechtelijk onderzoek voortijdig wordt beëindigd. Strafrechtelijk worden ze dan misschien niet als slachtoffer van mensenhandel gezien, omdat er bijvoorbeeld onvoldoende bewijs is. Maar ze kunnen het wel degelijk zijn! We zien dan ook vaker dat mensen de verblijfsregeling niet gebruiken, maar mensenhandel als asielmotief aanvoeren. Daarom gaan er steeds meer stemmen op voor een andere verblijfsregeling. Een regeling waarbij slachtoffers recht hebben op een verblijfsvergunning en het niet uitmaakt of ze aangifte doen.’

Anoniem informatie verstrekken

Mensen zijn vaak bang om aangifte te doen. Ze zijn afhankelijk van de verdachte. Soms worden ze zelf of hun familieleden bedreigd. Bij het Team Criminele Inlichtingen (TCI) van de KMar kunnen mensen volstrekt anoniem informatie verstrekken. ‘Alle informatie kan ons helpen trends zichtbaar te maken’, zegt Rob Radstok, acquisiteur migratiecriminaliteit van het TCI van de KMar. ‘We gaan ook actief op zoek naar getuigen of slachtoffers die hun verhaal willen vertellen. Aan de IND vragen we mogelijke slachtoffers te wijzen op de mogelijkheid om anoniem informatie te geven. Maar we plaatsen ook oproepen. Op dit moment doen we bijvoorbeeld op onze website een oproep aan slachtoffers van mensensmokkel uit de Hoorn van Afrika. Mensensmokkel gaat overigens vaak samen met mensenhandel. We hopen op deze manier uiteindelijk de daders aan te houden.’

Samen mensenhandel tegengaan

Mensenhandel wordt door de daders goed verborgen en vaak is er bij de instanties die signalen kunnen krijgen ook niet genoeg kennis. Alleen samen is het mogelijk om mensenhandel te bestrijden. Rob: ‘De organisaties in de vreemdelingenketen slaan de handen ineen om resultaat te halen. We hebben korte lijntjes en laten elkaar weten als we nieuwe trends zien. Ook geef ik tweedaagse trainingen aan COA-medewerkers op azc’s. Hoe ga je bijvoorbeeld het gesprek aan met een mogelijk slachtoffer? Inge: ‘We doen ons best en meer dan dat om mensenhandel tegen te gaan. Direct bij de aanmelding letten we op signalen, maar ook bij het aanmeldgehoor en het nader gehoor. Maar het kan altijd beter. Zeker omdat we weten dat het veel vaker voorkomt dan we signaleren. Het is een ernstig misdrijf. Dus niets doen is geen optie. Als we maar iets bijdragen, vind ik het al de moeite.

Het Europees Migratienetwerk publiceert in het eerste kwartaal van 2025 een Europees onderzoek naar mensenhandel.