‘Als je overlastgevers onder een vergrootglas legt, verdwijnen ze'

Welke lastpakken staan er op die zwarte lijst?

“Asielzoekers die in Nederland vijf of meer keer in aanraking zijn geweest met de politie vanwege overlast. Het gaat om een groep van ongeveer 250 mensen uit voornamelijk veilige landen die geen enkele kans maken op een verblijfsvergunning. Pakweg de helft hiervan komt uit Marokko en Algerije. Vooral een kern van zo’n 50 personen veroorzaakt veel overlast in de opvang van het COA en in openbare ruimten. Dat varieert van intimidatie en zakkenrollerij tot winkeldiefstal, mishandeling en zelfs enkele levensdelicten. Met name in Ter Apel is de overlast groot.”

En die overlastgevers pakken jullie stuk voor stuk aan?

“Ja, we ontwikkelen in Ter Apel een werkwijze voor de aanpak van overlastgevers. Stap één is dat we alle ‘veiligelanders’ en ‘Dublinners’ die binnenkomen in Ter Apel aanspreken: van harte welkom in het azc, dit zijn de huisregels, als je je ernstig misdraagt, verlies je je recht op opvang. In mijn eerste week als ketenmarinier hebben het COA en de AVIM in Ter Apel meteen tien mensen op straat gezet. Deze werkwijze behelst ook dat de politie overlastgevers die strafbare feiten plegen direct oppakt. Het OM legt boetes, taakstraffen en gevangenisstraffen op. Gemeenten treffen samen met het Openbaar Ministerie (OM) vrijheidsbeperkende maatregelen, zoals winkelverboden of gebiedsverboden. Die lui mogen niet meer door onze vingers glippen.”

Bij de bestrijding van de overlast heb je dus organisaties uit de migratieketen én de strafrechtketen nodig.

“Eerst wees iedereen naar het COA: overlastgevers verblijven in een asielzoekerscentrum dus jullie moeten dit probleem oplossen. Maar als iemand een strafbaar feit pleegt, is dat toch een zaak van de politie? Eigenlijk wezen alle organisaties naar elkaar. De politiemensen zeiden: als we overlastgevers oppakken, doet het OM er toch niets mee. Het OM zei: ja, maar als de politie ze niet oppakt, kunnen wij niets doen. De gemeenten vonden dat het een zaak van de politie en het OM was. Je kunt dit probleem alleen oplossen als alle organisaties samenwerken en hun eigen rol pakken: COA, IND, DT&V, AVIM, de politie, het OM en de gemeenten. De ketenmariniers zijn een schakel tussen deze organisaties en houden hen een spiegel voor.”

Wat is de rol van het COA?

“Het COA heeft duidelijke huisregels. COA-medewerkers moeten die regels strak handhaven en elk incident registreren. Als bewoners zich misdragen, krijgen ze bijvoorbeeld geen leefgeld of verhuizen ze naar de extra begeleiding en toezichtlocatie. Medewerkers hebben vaak moeite met de maatregel ‘op straat zetten’. Zelfs als bewoners hen in het gezicht spugen, intimideren en bedreigen of andere bewoners ernstig lastigvallen. Dat komt ook doordat de gemeenten zeggen: op straat zetten, dat willen we niet. De burgemeester van Westerwolde was niet blij met de eerste tien mensen die in Ter Apel van het COA-terrein zijn gezet. Maar wat blijkt? Als we lastpakken op straat zetten, verdwijnt 99 procent en zien we ze nergens in Nederland terug. De gemeente Westerwolde begrijpt nu dat dit de enige logische werkwijze is.”

Nederland moet dus een stuk minder aantrekkelijk worden voor overlastgevers. De vraag is of deze mensen uit veilige landen eigenlijk wel in een asielzoekerscentrum thuishoren.

“Zoals ik al vertelde, gaan we met asielzoekers meteen bij binnenkomst in gesprek: als je je niet gedraagt, is daar de deur. Maar ik vind ook dat we de groep met weinig kans op een verblijfsvergunning apart zouden moeten opvangen, in een speciale locatie, zo sober en onaantrekkelijk mogelijk. Wat mij betreft in een oude gevangenis, met DJI-getrainde bewaarders en een streng regime. Een paar jaar geleden was dat nog vloeken in de kerk, maar steeds meer mensen zien hier het nut van in.”

Jullie ambitie is in twee jaar 80 procent minder overlast in Friesland, Groningen en Drenthe, inclusief Ter Apel. Heeft jullie aanpak al effect?

“Ter Apel staat al jaren in de top drie van steden en dorpen met de meeste misdrijven. Door onze persoonsgerichte aanpak van overlastgevers stond het dorp in mei op de zesde plek en verdween het in juni uit de top tien. Zou de aanpak al werken? In juli stond Ter Apel weer op plek twee. We zijn er dus nog niet. Maar als je deze overlastgevers onder een vergrootglas legt, verdwijnen ze als sneeuw voor de zon, lijkt het.”

Als de overlastgevers verdwijnen, waar gaan ze dan naartoe?

“Mijn theorie is dat we te maken hebben met mobiel banditisme. Een bandietengroep van circa vijftig man die het vreemdelingenrecht misbruikt en in het land waar ze asiel aanvragen alle regels overtreedt. Zodra het te heet onder hun voeten wordt, vertrekken ze naar een ander land in Europa. Eind augustus werd Barcelona geteisterd door berovingen op toeristen. En wat blijkt: in Nederland was het betrekkelijk rustig. Een Nederlandse politieman ontdekte dat een overlastgever in Nederland met een maatje in Spanje belde en zei: kom naar Nederland als het daar te risicovol wordt, in het azc vang je 59 euro per week.”

Er komen nog steeds lastpakken naar Nederland en Ter Apel kampt met overlast. Wat doen jullie voor de bevolking en gedupeerde winkeliers?

“Het gaat in Ter Apel gemiddeld om ongeveer 30 incidenten per maand, maar de impact op het dorp met tienduizend inwoners is enorm. Winkeliers voelen bij elke klant uit het azc hun hart in de keel kloppen. Die mensen moeten zien dat we met het probleem bezig zijn. In het centrum van Ter Apel opent binnenkort een ‘pop-up winkel’ waar inwoners de hele dag terechtkunnen met vragen of problemen. Sinds mei rijdt er een speciale pendelbus tussen Emmen en het azc in Ter Apel, zodat er minder overlast is in de reguliere bus. Winkeliers moeten binnenkort in aanmerking kunnen komen voor de zogenoemde SODA-regeling, zodat zij schade kunnen verhalen op de daders.”

Kunnen gemeenten in de rest van Nederland die dezelfde overlast ervaren ook bij jullie terecht?

“De ketenmariniers zijn gestart in de regio Noord en bij een succesvolle aanpak kan onze werkwijze ook worden toegepast in andere gemeenten. Als een interventie in Ter Apel of Noord-Nederland werkt, schrijven we de methodiek uit en doen die in een gereedschapskist voor heel Nederland. De landelijke ketenmarinier helpt ook nu al gemeenten in de strijd tegen overlastgevers. Hij past de aanpak van Ter Apel bijvoorbeeld toe in de gemeente Cranendonck.”

Jij bent al 41 jaar politieman. Wat drijft jou om deze groep overlastgevers aan te pakken?

“Als chef bij AVIM en blauwe politieman verbaasde het me dat zo’n kleine groep asielzoekers zoveel overlast veroorzaakt. Die circa 250 lastpakken zijn maar één procent van alle asielzoekers in COA-locaties. Het verwonderde mij ook dat we hen niet steviger aanpakten. Dit is een probleem met een grote maatschappelijke impact. Ik was een keer bij de identificatie van asielzoekers door AVIM in Ter Apel. Met name vrouwelijke collega’s voelden zich daar geïntimideerd. Ik sprak een veiligelander aan die al op drie plekken in Europa was geweest: wat kom je hier eigenlijk doen? Mijn collega zei: doe dat maar niet, straks wordt het knokken en hij moet tóch onderdak hebben. Verrek, dacht ik, zijn we zover weggezakt? Toen ik hoorde over de functie van ketenmarinier pakte ik die kans met beide handen aan.”