Foto Martijn Beekeman

Ter ere van zijn 15-jarig bestaan ​​organiseerde de Dienst Terugkeer en Vertrek (DT&V) op 9 november het symposium ‘Migration on the Move’. Mari Juritsch, Europa's eerste terugkeercoördinator, was aanwezig als keynote spreker. Ewald Riks, waarnemend Algemeen Directeur en Directeur Internationale Betrekkingen van DT&V, vroeg haar naar de kansen en uitdagingen op het gebied van terugkeer vanuit Europees perspectief.

Wat houdt uw werk in en waarom hebt u ervoor gekozen om European Return Coordinator te worden?

‘Ten eerste is terugkeer een ingewikkeld domein om in te werken en ik houd van uitdagingen. Ik heb meer dan 25 jaar gewerkt op het gebied van binnenlandse zaken, op zowel nationaal, EU- als internationaal niveau, vanuit verschillende invalshoeken die raken aan het terrein van terugkeer, zoals de politie en grensbeheer. Als terugkeercoördinator wil ik verschillende activiteiten op het gebied van terugkeer samenbrengen. Er wordt binnen Europa veel gedaan op verschillende niveaus door verschillende actoren, maar het kan beter op elkaar worden afgestemd. Het doel is meer zicht te hebben op wat er gebeurt en de activiteiten op het niveau van de EU en de lidstaten beter op elkaar af te stemmen.

De lidstaten kunnen hun krachten beter bundelen als Europa en optreden als één team. De Commissie werkt bijvoorbeeld aan een gezamenlijk Europees platform waar de mogelijkheden voor legale migratie naar Europa op een rij worden gezet, zoals via talentpartnerschappen. Dit wordt gekoppeld aan goede samenwerking op het gebied van terug- en overname van vreemdelingen. Met zo’n gezamenlijke aanpak zijn we als Europese Unie veel beter in staat om ook terugkeergerelateerde zaken te bespreken.’

Wat wilt u bereiken in deze rol?

‘Ten eerste hebben we gemeenschappelijke beginselen, normen en maatregelen nodig om te kunnen evolueren naar een gemeenschappelijk en effectief Europees terugkeersysteem. Ten tweede moeten we ze ook coherent uitvoeren. Effectieve terugkeer is belangrijk voor het functioneren van het Schengengebied en de geloofwaardigheid van onze asiel- en migratiesystemen. Momenteel weten we bijvoorbeeld op EU-niveau niet in hoeverre we afgewezen asielzoekers terugsturen. Als we naar de statistieken kijken, lijkt de situatie verre van optimaal, zowel wat betreft het aantal terugkeerbeslissingen als de aantallen van geëffectueerde terugkeer. Maar het gaat niet alleen om de cijfers, het gaat ook om de kwaliteit. Verder zou ik de negatieve perceptie over terugkeer willen veranderen, dat is iets wat mij erg stoort.’

Uit recent onderzoek blijkt dat bilaterale terugkeerregelingen effectiever zijn dan die op EU-niveau. Wat is daar volgens u de oorzaak van?

‘Er zijn een aantal beperkingen aan het onderzoek. Zo is er een gebrek aan kwalitatief goede cijfers en worden er verschillende indicatoren gebruikt om de effectiviteit van terugkeer te meten. Dit is een groot probleem in Europa waar ik aan wil werken. Om een ​​gemeenschappelijk en effectief Europees systeem te hebben, moeten we om op dezelfde golflengte zitten. Verder is meer coördinatie en coherentie op EU-niveau nodig in hoe we omgaan met derde landen.

Tegelijkertijd kunnen EU-lidstaten profiteren van elkaars kennis en relaties. Zo heeft België goede relaties met DR Congo en hielp het Cyprus tijdens de covid-crisis om Congolese arbeiders terug te sturen. Ik zou in kaart willen brengen waar de lidstaten sterke punten en competenties hebben: wie is waar goed in? Zo kunnen we van elkaar leren en de toegevoegde waarde van de EU vergroten.’

Frontex biedt nu ook terugkeerondersteuning aan EU-lidstaten, wat voor kansen biedt dat?

‘We leven in spannende tijden omdat Frontex een nieuwe belangrijke speler is geworden op het gebied van vrijwillige terugkeer en reïntegratie. Frontex heeft verbazingwekkend goede afspraken met verschillende luchtvaartmaatschappijen. Lidstaten kunnen met het systeem van Frontex tickets voor lijnvluchten boeken en vluchten kosteloos annuleren. Frontex betaalt de rekening, het kost de lidstaten zelf niets. Frontex organiseert ook chartervluchten voor terugkeer van vreemdelingen uit heel Europa. Dat kunnen we overigens nog beter doen, want vaak zijn dat grote vliegtuigen die niet vol komen.

Daarnaast biedt Frontex de lidstaten diensten in de fase vóór en na terugkeer. Dit zorgt voor meer uniformiteit op het gebied van terugkeer en reïntegratie door Europa. Deze diensten worden verder uitgebreid. Er is een enorm potentieel om meer te doen, maar de lidstaten moeten Frontex ook helpen om de budgetten effectief te benutten. Ter illustratie: volgend jaar wijst Frontex bijna 100 miljoen euro toe aan terugkeeractiviteiten.’

Hoe kijkt u aan tegen de manier waarop we het terugkeerproces in Nederland hebben georganiseerd?

‘In Nederland is er de bijzondere situatie dat er één dienst is, onder één ministerie, die is belast met de uitvoering van zowel vrijwillige als gedwongen terugkeer. Alles is dus efficiënt ondergebracht in één organisatie. Het tweede dat ik waardeer, is dat DT&V alles heeft gedigitaliseerd en daarmee beschikt over kwalitatief goede data. Verder ben ik te spreken over de terugkeerbegeleiding waarin de organisatie heeft geïnvesteerd. Dit is een kerncompetentie in het terugkeerproces. Het is belangrijk dat we terugkeerders goed informeren over hun situatie en mogelijkheden, en hen adviseren met een oplossing op maat. Daarbij heb ik begrepen dat in Nederland iedereen een casemanager krijgt die het hele terugkeerproces begeleidt. Dit zorgt voor een geïntegreerde benadering en bevordert de afstemming tussen alle actoren in het terugkeerproces. Hier wijst Nederland de weg en dat moeten we als inspiratie gebruiken. Last but not least wil ik de aandacht voor reïntegratie in het land van herkomst noemen. Het is belangrijk dat als element te hebben, ook voor het gedwongen terugkeertraject, om terugkeer om te zetten in iets positievers.’

Hoe zou u terugkeer in een positiever perspectief willen plaatsen?

‘Terugkeer wordt door de terugkeerder vaak gezien als een mislukking, maar biedt mogelijkheden voor een nieuwe start. De EU heeft de grootste budgetten ter wereld als het gaat om ontwikkelingshulp en er zijn fondsen voor migratiegerelateerde hulp. Daar moeten we de krachten bundelen. Tegelijkertijd moeten we heel consistent zijn met onze boodschap. Het komt vaak voor dat migranten op basis van valse informatie naar Europa komen via smokkelnetwerken. We moeten meer campagne voeren over de mogelijkheden voor legale migratie, investeren in de juiste informatie en belemmeringen wegnemen. Feit is dat we arbeidskrachten nodig hebben, we hebben mensen nodig. Mensen migreren en ze zullen blijven migreren, daar kunnen we ze maar beter bij helpen.’

EU-terugkeercoördinator Mari Juritsch en Ewald Riks, Directeur Internationale Aangelegenheden van DT&V.

Terugkeer op Europees niveau

De EU-terugkeercoördinator trad aan in het voorjaar van 2022. De functie maakt onderdeel uit van het nieuwe migratie- en asielpact en is ondergebracht bij het Directoraat-generaal for Migration and Home Affairs (DG HOME) van de Europese Commissie, onderdeel van de plaatsvervangend directeur-generaal belast met Horizontal Affairs & Migration. DT&V detacheert binnenkort een medewerker om het team van de EU-Terugkeercoördinator te versterken.

De portefeuille van DG HOME omvat beleid op het gebied van legale en irreguliere migratie, asiel, integratie, hertoelating en terugkeer, het beheer van de buitengrenzen van de EU, de strijd tegen georganiseerde misdaad en terrorisme en politiesamenwerking.

Frontex is het Europees Grens- en kustwachtagentschap dat de buitengrenzen van de EU-lidstaten en de Schengenlanden bewaakt. Daarnaast heeft Frontex een rol gekregen in alle fasen van het terugkeerproces: van het boeken van tickets, het organiseren van chartervluchten en identificatiemissies tot het aanbieden van reïntegratieactiviteiten na terugkeer.