‘Iedere zelfmoord komt hard binnen’

‘Hele droge lippen, moeite met slikken. Het is heel naar om te zien hoe iemand zichzelf pijnigt met een honger- en dorststaking’, zegt Femke (KCT’er en casemanager bij het COA) . ‘Je hoopt natuurlijk dat ze kiezen voor hun eigen gezondheid en het lucht enorm op als dat gebeurt. Laatst dronk iemand tijdens het gesprek een bekertje water. Heel fijn want dat is een mooie stap in de goede richting en je krijgt meteen de bevestiging: we doen iets goed met het KCT.’ 

Zelfdestructief gedrag

Bij dit calamiteitenteam komen een kleine driehonderd meldingen per maand binnen. Van personen die in honger- en dorststaking gaan of daarmee dreigen. Maar ook meldingen van suïcidaal gedrag, dreigen met zelfmoord, zelfmoordpogingen, geslaagde suïcides, automutilatie (jezelf verwonden), mensen die stoppen met voorgeschreven medicatie of juist verkeerde medicijnen innemen. ‘Alle zelfdestructieve acties dus,’ vat Iris (KCT’er en hoor- en beslismedewerker bij de IND) samen.

Een van de negen KCT’ers (allemaal medewerkers van de IND, het COA en de DT&V die met elkaar in een ploegendienst draaien) beoordeelt de melding en brengt de situatie zo goed mogelijk in kaart, met als doel: de melder ondersteunen en een calamiteit voorkomen. Wat is de achtergrond van de calamiteit? Is de persoon al bekend bij het KCT? Heeft iemand een vangnet zoals dagbesteding of een sociaal netwerk? Het KCT registreert alle meldingen en adviseert de collega’s van het COA, de IND of de DT&V gevraagd en ongevraagd over hoe zij met de melding om kunnen gaan. En, niet onbelangrijk, het KCT houdt in de gaten dat de verplichte protocollen gevolgd worden die in alle hectiek wel eens aan de aandacht ontsnappen. Zo moet er bij een honger- en dorststaking bijvoorbeeld altijd een vertrouwensarts ingeseind worden.

‘Van ons moet je niks’

‘Als het nodig is, gaan we zelf in gesprek met de persoon in kwestie,’ zegt Femke. ‘Zo’n gesprek is vertrouwelijk, gaat puur over het welbevinden van de persoon en daar nemen we dan ook alle tijd voor. Dat is echt onze grootste kracht. We zeggen ook altijd: van ons moet je niks. Het KCT heeft geen ander belang dan iemands’ welzijn. Dat geeft lucht in het gesprek, mensen voelen zich dan gehoord en gezien. We proberen te achterhalen wat de oorzaak is van het gedrag, bespreken de gevolgen van hun acties, bijvoorbeeld hoe schadelijk een hongerstaking is voor je lichaam. Natuurlijk is er ruimte voor emoties maar we denken ook mee over de andere manieren waarop je aandacht kunt vragen voor je situatie. We planten een zaadje en hopen dat we iemand aan het denken zetten.’

Hoe vaak dat precies lukt, is moeilijk te zeggen. Maar de KCT’ers zien in de praktijk dat veel mensen zich door zo’n gesprek gehoord voelen en hun hongerstaking beëindigen. ‘Relatief vaak worden mensen zich bewust van de gevolgen van hun gedrag en krijgen andere inzichten,’ zegt Iris. 

Geen uitweg meer

Zelfmoord komt onder asielaanvragers wel voor, in heel 2023 acht keer, en dat komt altijd hard binnen bij de KCT’ers. Zoals die ene keer dat een minderjarige jongen zijn leven beëindigde. ‘Dat heeft op mij het meeste indruk gemaakt’, zegt Jacqueline. ‘Het KCT was heel nauw betrokken, er waren meerdere gesprekken maar dat mocht uiteindelijk toch niet baten. Die zelfmoord hakte er enorm in, ook op de locatie. Andere kinderen kwamen toen op het idee om zichzelf op te offeren voor de familie, gelukkig zonder dat ze dit in de praktijk brachten. Het zegt wel veel over de uitzichtloze situatie waar veel mensen zich in bevinden.’

Iris vindt het, net als Jacqueline en Femke, daarom ‘pittig en dankbaar werk’ en ze is blij dat ze als KCT’er iets voor mensen kan betekenen in moeilijke tijden. ‘Door echt de tijd te nemen voor iemand en goed te luisteren, kunnen we veel bereiken. Die tijd hebben de COA-collega’s op locatie vaak niet want daar is het altijd ontzettend druk. We vragen soms veel van de locatie, informatie om een goed beeld te krijgen bijvoorbeeld, maar onze steun wordt gelukkig goed gewaardeerd. Omdat we met alle ketenpartners samenwerken, kunnen we alle relevante informatie ook nog eens makkelijk met elkaar delen. Als een suïcidaal persoon een negatieve beschikking gaat krijgen bijvoorbeeld, dan waarschuwen we iedereen die betrokken is. Zo werken we ketenbreed met dit fijne team en kunnen we iets betekenen voor mensen die het moeilijk hebben. Daar krijg ik enorm veel energie van!’