Migranten bewegen met gedragsinzichten

Op 30 oktober doken wetenschappers, professionals uit het brede migratiedomein en DT&V’ers in onderzoeks- en praktijkinzichten op het gebied van gedrag die het werkveld verder kunnen brengen. Terugkeer is het sluitstuk van het migratiebeleid. Als professionele uitvoerder van het terugkeerbeleid zet de DT&V zich in voor respectvolle terugkeer van mensen die niet in Nederland mogen blijven. Zelfstandige terugkeer, dus uit eigen beweging, is daarbij het uitgangspunt. Daarbij spelen de motivatie en het gedrag van de terugkeerder een belangrijke rol. Vandaar dat voor dit eerste event werd gekozen voor voor het thema gedrag.

Complexe uitdagingen

De keynote speaker van de dag was dr. Sanne Noyon, onderzoeker Asiel en migratie bij het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum (WODC). Noyon vertelde meer over de kansen die actuele wetenschappelijke gedragsinzichten bieden voor het migratiebeleid, en illustreerde dat met voorbeelden uit de praktijk. 

Noyon: ‘Aan ieder besluit - van iets simpels zoals het koken van een maaltijd tot een complex besluit zoals het terugkeren naar je land van herkomst -, gaan beslismomenten vooraf. En je kunt wetenschappelijke inzichten over besluitvorming gebruiken om deze beslissingen te beïnvloeden. Iemand die per se wil blijven laat zich niet overtuigen. Het gaat om het aanspreken van de twijfelaars. Een nudge op de beslismomenten helpt hen beslissen. Het EAST-model, wat staat voor Easy, Attractive, Social, Timely, is hierbij een handig hulpmiddel.’ In haar presentatie ging zij hier verder op in.

Rommelige zolder

Ter illustratie vertelde Noyen over een overheidscampagne in Engeland. Deze campagne moest mensen motiveren om hun dak te isoleren. Maar het resultaat viel erg tegen. De eerste aanname was dat mensen duurzaamheid niet belangrijk genoeg vonden. Maar uit onderzoek bleek dat de rommel op zolder een hindernis was. Voordat je je dak kunt isoleren, moet je namelijk eerst je zolder opruimen. En dat was een knelpunt voor veel mensen. Door hier in de campagne aandacht aan te besteden, werden steeds meer mensen enthousiast over dakisolatie. 

Op een vergelijkbare manier kan DT&V twijfelaars helpen bij de beslissing om terug te keren door te weten wat terugkeer in de weg staat en die drempels zo veel mogelijk weg te halen. Ben je als organisatie bijvoorbeeld niet goed vindbaar? Dan kan dat een horde zijn voor het maken van een afspraak over terugkeer. IOM heeft hier iets op bedacht. Zij maken het makkelijk met de video: ‘How to find us at Schiphol Airport.’ 

Een ander voorbeeld kwam van het Italiaanse ministerie van Binnenlandse Zaken. Het kiest bewust voor bepaalde woorden en argumenten. Het spreekt niet over terugkeer maar over de toekomst. Hierdoor kan iemand die twijfelt een vertrekgesprek heel anders ervaren. Dit wordt framing genoemd.

Ethische vragen

Bij het event werd ook stilgestaan bij de ethische kant van gedragsinterventies. Dr. Miriam de Graaff, hoofd van het Joint Expertisecentrum Communication & Engagement bij het Ministerie van Defensie, verzorgde een interactieve workshop over ethiek en gedragsinterventie. De Graaff: ‘Als overheid is het belangrijk om rekening te houden met de morele dimensies in ons werk. Er staat immers veel op het spel. Hoe communiceer je, ben je een rolmodel en neem je humaniteit als uitgangspunt? Maar wat als dat botst met andere uitgangspunten of kernwaarden? Je wilt ervoor zorgen dat mensen meewerken aan hun terugkeer. Maar je wilt mensen niet manipuleren. Waar ligt de grens? Ik vind het mooi om te merken hoe serieus DT&V’ers en collega’s uit de migratieketen dit thema nemen.’

Terugkeer is mensenwerk

‘Dan zet je ze toch gewoon uit’ wordt weleens gezegd. Maar zo eenvoudig is dat niet. Regievoerders van de DT&V werken met mensen die droomden van een toekomst in Nederland. Hun doelen verschillen van die van de organisatie. Het is aan de regievoerder om deze mensen te helpen en echt contact te maken. Dat is een lastige en soms ook emotionele opgave.

De methodiek Werken in Gedwongen Kader (WiGK) kan hierbij helpen. Dr. Annelies Sturm, onderzoeker bij de Hogeschool Utrecht, ging hier tijdens haar presentatie dieper op in. Sturm: ‘Een onderdeel van de WiGK is de werkalliantie. Het is het meest effectieve onderdeel van deze methodiek. Voor een goede werkalliantie is onderling vertrouwen nodig. Vertrouwen groeit wanneer medewerkers betrouwbaar zijn. En ook openheid geeft vertrouwen. Een medewerker kan bijvoorbeeld iets delen over zichzelf. Al is het maar iets kleins zoals ‘Ik ben geen ochtendmens’. Hierdoor denkt de ander: hé, er zit een mens tegenover mij. Daar wil ik meer mee delen. Of zelfs mee samenwerken.’

Houvast bieden

Het is daarbij belangrijk dat medewerkers zich inleven in de gevoelens van onzekerheid aan de andere kant van de gesprekstafel. Dit onderwerp kwam in de lezing van prof. dr. Frenk van Harreveld, hoogleraar Sociale psychologie en directeur van het Research Institute of Psychology aan de Universiteit van Amsterdam, naar voren. 

Van Harreveld: ‘Mensen die net te horen hebben gekregen dat ze niet in Nederland mogen blijven, ervaren weinig controle over hun leven, terwijl  het een fundamentele behoefte is om zelf aan het stuur te zitten. Hier kan de DT&V zijn werk op aanpassen.’ 

Een van zijn adviezen: geef houvast in de vorm van een tijdspad, orde en structuur en de nadruk te leggen op de toekomstmogelijkheden van terugkeerders. ‘Dit appelleert aan de behoefte aan zekerheid en vermindert de abstracte psychologische afstand. Maak de toekomst zo tastbaar mogelijk.’

Kennisnetwerk

Het verkrijgen en benutten van evidence-based werkwijzen biedt kansen voor de hele migratieketen. Claudia van der Horst, senior adviseur Kennis en Strategie bij de DT&V: ‘Dit event heeft ons laten zien hoe waardevol het is als wetenschappers en collega’s uit de migratieketen en van de verschillende ngo’s met hun kennis, perspectief en ervaring bij elkaar komen. Wij hopen dat het wetenschapsevent deelnemers uitnodigt om in contact te blijven en samen met ons te werken aan gezamenlijke kennis en te blijven bouwen aan een kennisnetwerk.’ 

Meer weten?

Bekijk het online eventmagazine.