Tekst Karin Lassche
Foto DT&V

Als de asielaanvraag van Dembe* wordt afgewezen, blijft hij zich focussen op zijn procedure. Dit verandert als hij in de Landelijke Vreemdelingenvoorziening (LVV) in Amsterdam wordt aangemeld voor een toekomstoriëntatietraject, en enthousiast en ambitieus nadenkt over een leven in Oeganda.

In 2019 diende Dembe een asielaanvraag in omdat hij om privéredenen vreesde voor zijn veiligheid. Op het moment van zijn asielaanvraag had hij te weinig bewijs om aan te tonen dat hij gevaar zou lopen in Oeganda. Daarom wees de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) zijn aanvraag af. In de tijd daarna probeert hij tevergeefs op alle mogelijke manieren dit bewijs alsnog te verzamelen. Tijdens zijn juridische screening in de LVV wordt geconcludeerd dat er voor Dembe geen uitzicht is op legaal verblijf in Nederland. In de zomer van 2021 meldt een van de medewerkers van de LVV hem aan voor de werkgroep Toekomstoriëntatie en Terugkeer. Die richt zich op jonge ambitieuze mannen uit West- en Oost-Afrikaanse landen die nog maar relatief kort in Nederland zijn. In deze werkgroep inventariseren IND en de Dienst Terugkeer en Vertrek (DT&V), samen met stichtingen als Vluchtelingenwerk Nederland en Goedwerk Foundation , wat zij denken dat nodig is om deze mannen terug te laten gaan naar hun land van herkomst.

Gepassioneerd

Dembe krijgt een casemanager toegewezen van Goedwerk Foundation, een van de deelnemende terugkeerorganisaties. Zij nodigt Dembe verschillende keren uit voor een intakegesprek. Als hij uiteindelijk verschijnt, is hij achterdochtig. De casemanager legt hem uit dat het doel is elkaar beter te leren kennen. En om samen na te denken over de volgende stappen die gezet kunnen worden om een toekomst op te bouwen buiten Nederland. Dembe antwoordt dat hij dat graag wil, omdat hij het gevoel heeft stil te staan. Het eerste gesprek duurt meteen anderhalf uur. Hij vertelt uitgebreid over wat er op zijn hart ligt, zijn leven in Oeganda, de situatie die ertoe geleid heeft dat hij vluchtte en zijn leven in Nederland. Hij blijkt een intelligente en gepassioneerde jongeman te zijn die zichzelf verder wil ontwikkelen. Toch blijft hij op alle mogelijke manieren focussen op het verzamelen van bewijs om er zo voor te zorgen dat hij alsnog in Nederland kan blijven.

Vaardigheidsontwikkeling

In de gesprekken die volgen, vertelt Dembe dat hij het erg moeilijk vindt om stil te staan. Hij ziet op Facebook zijn vrienden van vroeger allerlei stappen maken, maar leert zelf niets meer bij en kan geen nieuwe ervaringen opdoen. ‘I thought I would be able to expand my knowledge and skills here, so I could develop myself further. Instead I am now a young man who lives in a shelter and is trying to survive every day.’ Hij wordt verscheurd door twijfel. De casemanager van Goedwerk regelt dat hij een cursus kan volgen om websites te ontwikkelen. Dembe klaart helemaal op als hij vertelt over de dingen die hij allemaal heeft geleerd. Het doet hem goed om weer iets te leren.

Nadenken over de toekomst

Op een gegeven moment komt Dembe wekelijks langs om met zijn casemanager te spreken. De gesprekken gaan over allerlei zaken en duren vaak lang. Twee van de collega’s van Goedwerk hebben een tijdje in Oeganda doorgebracht en Dembe vindt het fijn om met hen te praten over dat land. Zijn ogen lichten op als hij het heeft over het Nyege muziekfestival. Langzaamaan laat Dembe vallen dat hij contact heeft met een eerdere terugkeerder uit de LVV, die een succesvolle muziekstudio is gestart. Hij vertelt dat hij vaak met hem praat over zijn toekomst en de situatie in Nederland. Dembe begint vragen te stellen over wat het zou inhouden als hij zou terugkeren.

Knoop doorgehakt

Uiteindelijk hakt hij de knoop door. ‘I want to return to Uganda. I want to work on a successful future and I don’t feel like I can grow into my full potential here in the Netherlands’, zegt hij geëmotioneerd. Dembe wil graag samen met een vriend in Oeganda een bestratingsbedrijf beginnen. Hij komt op de afspraak met een uitgebreid plan. De casemanager stelt voor om een gesprek te hebben met de lokale samenwerkingspartner in Oeganda. Ze bellen ongeveer twee uur met elkaar om alles uitgebreid te bespreken. Dembe is erg blij met de hulp die hij krijgt van deze partner en de kritische vragen die hij stelt. Hij heeft het gevoel dat hij zich goed kan voorbereiden en de terugkeer wordt steeds concreter. Dankzij hulp van de gemeente Amsterdam en de DT&V lukt het om extra financiële ondersteuning te krijgen. Zodat Dembe een bestratingsmachine kan aanschaffen en de eerste paar maanden aan huur kan overbruggen.

Vertrek

Het moment van zijn terugkeer breekt in december aan. Dembe heeft nog contact gehad met de partner in Oeganda en alles is geregeld. Een vriend van hem zal hem opwachten op het vliegveld. Op Schiphol ondertekent hij trillend nog enkele formulieren en zegt hij lachend: ‘I don’t know why I am shaking like this, I am not nervous!’ Nog een aantal bemoedigende woorden en hij kan naar de gate. Een dag later krijgt de casemanager een video-oproep uit Oeganda. Dembe is bij de samenwerkingspartner en met een grote lach op zijn gezicht vertelt hij dat alles goed is gegaan. En dat hij niet kan wachten om aan de slag te gaan met zijn eigen bedrijf.

*Vanwege de privacy is de echte naam van Dembe weggelaten.

Over de LVV

De Landelijke Vreemdelingenvoorziening (LVV) vangt mensen op die geen recht hebben op verblijf in Nederland, maar die om uiteenlopende redenen niet zijn teruggekeerd naar hun land van herkomst. Na de asielprocedure komen zij vaak op straat terecht, of in de zogenaamde bed-bad-broodvoorzieningen. Het Rijk en de gemeenten streven ernaar om voor deze groep een bestendige oplossing te vinden. Zoals vertrek uit Nederland, doormigratie of het legaliseren van verblijf.

In vijf steden draaide een pilot met een LVV: in Rotterdam, Amsterdam, Groningen, Utrecht en Eindhoven. Eind 2022 werd hiervan een eindevaluatie gedaan. De conclusie is dat de LVV-pilots positieve maatschappelijke effecten hebben gehad. En dat ze hebben geleid tot verbeteringen en beweging in de problematiek rond ongedocumenteerden. Tot en met 30 april 2022 hebben 2.065 personen opvang en begeleiding gekregen. Inmiddels hebben 1.258 personen de LVV verlaten. Voor bijna twee derde van hen werd een oplossing gevonden in de vorm van een verblijfsvergunning of vertrek uit Nederland, of in de vorm van een herhaalde asielaanvraag of uitstel van vertrek om medische redenen.