Afspraken over melden urgente zaken

‘We krijgen allemaal zaken te zien waarvan je denkt: hier gaat iets echt mis als we niet snel kunnen handelen. En dan kun je je best wel machteloos voelen. Want waar kun je terecht? Een duidelijke ingang hiervoor bij de IND ontbrak. In het verleden heeft dit tot trieste situaties geleid’, vertelt Andrea, bestuurslid van advocatenvereniging SVMA en werkzaam bij BdH advocaten.

Bundelgesprekken

In april 2021 boden advocaten de bundel “Ongehoord. Onrecht in het vreemdelingenrecht” aan de IND aan. Dit was voor de dienst de aanleiding om met de advocatuur in gesprek te gaan. Ook na afronding van de gesprekken daarover bleven de IND en de advocatuur met elkaar in contact. ‘Tijdens een van die overleggen stelde een advocaat voor om voor schrijnende zaken een soort ‘piepsysteem’ te ontwikkelen’, vertelt Florence. ‘Dat was het startpunt om hier met elkaar mee aan de slag te gaan. We zijn in ruim negen maanden met de ketenpartners tot duidelijke afspraken gekomen over de rode-knop-route. We moeten voorkomen dat de deur daarmee open staat voor een stortvloed aan meldingen, terwijl we het al erg druk hebben. Het was cruciaal om overeenstemming over de randvoorwaarden te bereiken.’

Andrea kijkt met een goed gevoel terug op deze gesprekken. ‘Als advocaat probeer je altijd voor je cliënt het beste eruit te halen. Maar om echt een goed gesprek te kunnen voeren waardoor je uiteindelijk iets op poten kan zetten, was het wel nodig dat je je verplaatst in de andere kant. Voor de IND gaat het bijvoorbeeld niet om één cliënt, maar om heel veel zaken. Ik denk dat we uiteindelijk heel helder hebben gekregen dat als een zaak voorrang krijgt, dit betekent dat alle andere zaken iets langer moeten wachten. Je ook snapt van elkaar waar schuurpunten zitten. Maar dat is niet erg, want het is een pilot. We blijven met elkaar in gesprek over hoe het met de rode-knop-route gaat.’

‘Snel handelen in unieke situaties’

De IND en de andere partijen hebben bewust geen vaste lijst met criteria opgesteld voor de rode-knop-route. ‘Het gaat om unieke, individuele situaties. Iemand die terminaal ziek is bijvoorbeeld, die in de laatste paar maanden nog door familie verzorgd wil worden. Of denk aan de aardbeving in Turkije en Syrië. Soms overleden hele families en bleef een kind alleen achter, in dat soort zaken kun je dan nu echt snel handelen. Ik denk dat dat heel belangrijk is’, aldus Andrea.

Het meldpunt is een symbolische rode knop geworden. Die knop is in de praktijk een formulier. Met dit formulier kunnen alleen advocaten, Vluchtelingenwerk Nederland, het Juridisch Loket, NIDOS, het COA, de rechtswinkel(s) en de UNHCR een melding doen bij de IND. Florence: ‘De formulieren komen bij onze ketenservice binnen. Zij doen de eerste filtering. Bij twijfel of een positief oordeel zetten ze de zaak door naar collega's die meteen de knoop doorhakken of het echt een rode-knop-zaak is. Dit is een dedicated team waar alle expertise is gebundeld.’

Als er sprake is van een rode knop zaak dan pakt de juiste directie bij de IND die zaak meteen op. Als dit gebeurt, is er nog niks beslist over bijvoorbeeld een vergunning. ‘Het kan uiteindelijk ook zo zijn dat we de zaak afwijzen’, aldus Jessica.

Vertrouwen in de intenties van de IND

Alle betrokken partijen zijn het erover eens: de rode-knop-route wordt alleen een succes als iedereen zich aan de afspraken houdt. ‘Enkel een lange wachttijd is bijvoorbeeld nooit een reden om de zaak met prioriteit op te pakken. Die situatie is helaas niet uniek. Daarnaast is het belangrijk dat iedereen het formulier invult en zo volledig mogelijk, anders kunnen we de melding niet beoordelen op urgentie’, vertelt Jessica.

Volgens Andrea heeft de IND genoeg duidelijk gemaakt de rode-knop-route serieus te nemen. ‘Ik denk dat advocaten best wel veel vertrouwen hebben in de intenties van de IND. De dienst kan niet alles mogelijk maken. Er zitten gewoon grenzen aan. Ongetwijfeld zullen er ook advocaten zijn die zeggen: ik vind de eisen veel te streng. Maar het is wel heel goed om te zien dat er een dedicated team is met verschillende expertise zodat de IND een goede beoordeling kan maken.’ Advocaten kunnen ook onderling met elkaar afstemmen als er twijfel is of een zaak in aanmerking komt voor de rode knop. ‘Als je geen collega’s op je kantoor hebt, kun je terecht bij de specialistenvereniging. Zij hebben een lijstje met advocaten die daarvoor beschikbaar zijn.’

‘Oog houden voor de menselijke maat’

Andrea pleit voor terughoudendheid met het delen van informatie over de rode-knop-route richting de aanvragers om niet te hoge verwachtingen te wekken. ‘Ik denk dat we met zijn allen moeten hopen dat het niet storm loopt. Ik zal er richting een cliënt hooguit over zeggen dat ik met de IND kan bespreken wat de mogelijkheden zijn. Ik hoop vooral dat we gaan zien dat het wordt toegepast bij die zaken waarvan we  achteraf zeggen: dit was terecht.’ 

Daar sluiten Jessica en Florence zich bij aan. ‘We gaan het verloop van de pilot goed monitoren. Het succes van deze pilot valt of staat met dat de rode knop enkel wordt ingezet in die unieke, urgente gevallen. En dat advocaten gebruik maken van de opties om te sparren, zoals door Andrea benoemd.’ Jessica vult aan: ‘Met deze pilot sluiten we aan bij de dienstverlener die de IND wil zijn en het belang van oog houden voor de menselijke maat.’