Doorprocederen, in de hoop dat een ‘nee’ een ‘ja’ wordt

Welke procedures kunnen nog lopen als iemand instroomt bij DTenV?

Mensen die een terugkeerbesluit hebben gekregen, zoals na een afgewezen asielaanvraag, komen in de caseload van DTenV. Een asielzoeker kan dan nog een beroep hebben lopen of indienen bij een rechter tegen de afwijzing en het terugkeerbesluit. De rechter beoordeelt dan of de IND zorgvuldig te werk is gegaan en zich aan de  (inter)nationale wet- en regelgeving heeft gehouden. Tegen een uitspraak van de rechtbank kan een asielzoeker hoger beroep instellen bij de Afdeling bestuursrechtspraak. Uitgeprocedeerde asielzoekers aan wie een vrijheidsontnemende maatregel (bewaring) is opgelegd, kunnen ook daartegen beroep instellen en vervolgens hoger beroep bij de Afdeling. Daarnaast biedt de wet de mogelijkheid een nieuwe verblijfsaanvraag in te dienen.

Ter illustratie: eind december had DTenV bijna 11.000 vreemdelingen in portefeuille. Van hen is 65 procent ‘niet verwijderbaar’ omdat ze een beroep, hoger beroep of verblijfsaanvraag hebben lopen die ze in Nederland mogen afwachten. Zeventig procent van de mensen in de caseload wacht op een beslissing van de IND op een opvolgende verblijfsaanvraag of op een uitspraak van de rechter of heeft al minimaal twee beslissingen van de IND gehad. Een klein deel, ongeveer 730 mensen, heeft zelfs vier of meer beslissingen ontvangen.

In hoeverre kan iemand met een definitief terugkeerbesluit weer een verblijfsaanvraag indienen?

Het is altijd mogelijk een nieuwe aanvraag in te dienen als een aanvraag is afgewezen of het (hoger) beroep ongegrond is verklaard. Daarbij kan het gaan om een tweede of opvolgende  asielaanvraag, een aanvraag voor regulier verblijf of een aanvraag voor uitstel van vertrek om medische redenen (een zgn. artikel 64-aanvraag).

Het gebeurt ook dat mensen buiten beeld van de overheid in Nederland verblijven om jaren later een nieuwe verblijfsaanvraag te doen. Zo’n nieuwe aanvraag kan asiel betreffen, maar ook werk, studie of verblijf bij naaste familie, zoals een Nederlands kind. Bij gezinnen worden aanvragen doorgaans voor alle gezinsleden tegelijk ingediend. Maar de kinderen kunnen later ook een eigen asielaanvraag doen. Bijvoorbeeld omdat ze verwesterd zijn, vrezen voor besnijdenis of de dienstplichtige leeftijd naderen. Is positief beslist op zo’n aanvraag, dan kan dat leiden tot afgeleide verblijfsaanvragen van de andere gezinsleden.

Wat is het effect van nieuwe procedures op de migratieketen en DTenV in het bijzonder?

Hoe meer aanvragen en procedures, hoe meer werk bij de rechtbanken, de Raad van State en de IND. In de Staat van Migratie 2024 (blz. 100 en 101) is te lezen dat de doorlooptijd van een beroep of hoger beroep op kan lopen tot 35 weken en ook bij de IND zijn forse wachttijden.

Al die tijd moet DTenV pas op de plaats maken met vertrek. Ondertussen kan de geldigheid van een verkregen tijdelijk reisdocument verlopen of de uiterste datum voor overdracht aan een andere EU-lidstaat verstrijken. In overleg kan de aanvraag of procedure naar voren worden gehaald, maar dat lukt niet altijd. Ook gebeurt geregeld dat iemand uit beeld verdwijnt van DTenV. 

In het algemeen geldt: hoe langer mensen in Nederland zijn, hoe meer zij ‘geworteld’ raken en minder bereid zijn een terugkeerbesluit op te volgen. Voor DTenV wordt het dan steeds lastiger mensen tot terugkeer te bewegen.

Wat gebeurt er als afgewezen asielzoekers nog een keer asiel aanvragen?

De IND bekijkt eerst of de aanvraag compleet is. Zo niet, dan kan de aanvraag zonder de betrokkene te horen buiten behandeling worden gesteld. Als de aanvraag compleet is, wordt beoordeeld of er nieuwe elementen en bevindingen zijn die de kans op asiel aanzienlijk groter maken. Op basis van de overlegde stukken kan de conclusie zijn dat de aanvraag geen kans van slagen heeft. Dan kan die ook zonder te horen niet-ontvankelijk worden verklaard. In alle andere gevallen moet de IND eerst een gehoor afnemen alvorens een besluit te nemen.

Zo lang de IND niet beslist heeft op de aanvraag, kan de betrokkene in de regel niet het land uitgezet worden. Bij een nieuwe asielaanvraag ontstaat (weer) recht op opvang bij het COA. Is er al een gedwongen vertrek voorbereid, dan kan DTenV de IND vragen om de opvolgende aanvraag met voorrang te behandelen. Op Schiphol is er een speciaal IND-team dat asielaanvragen beoordeelt die kort voor een uitzetting worden ingediend. En dient iemand vanuit vreemdelingenbewaring een nieuwe verblijfsaanvraag in, dan wordt bekeken of de aanvraag met spoed kan worden afgehandeld binnen de maximale duur van bewaring.

Hoe wordt het ‘stapelen’ van procedures tegengegaan?

Bij een eerste verblijfsaanvraag wordt ambtshalve getoetst aan een aantal andere verblijfsgronden die door de aanvrager niet expliciet worden benoemd maar die uit het oogpunt van een zorgvuldige beoordeling relevant kunnen zijn. Bij afwijzing van een eerste asielaanvraag kan de IND bijvoorbeeld beoordelen of medische omstandigheden aanleiding zijn om het vertrek uit te stellen. Ook kan de IND ambtshalve beoordelen of de aanwezigheid van een familielid in Nederland een reden vormt om verblijf toe te staan op grond van het recht op familie- en gezinsleven (artikel 8 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens). Hiermee wordt ontmoedigd dat mensen na een eerste afwijzing procedures gaan ‘stapelen’.

Verder wordt in elke eerste verblijfsprocedure ambtshalve ‘doorgetoetst’ op schrijnendheid. Daarbij wordt gekeken of er wellicht sprake is van een of meerdere bijzondere omstandigheden, waar het beleid niet in voorziet en die tot een verblijfsvergunning kunnen leiden.